Gouda zoekt ruimte (1572)

Op 21 juni is het precies 450 jaar geleden dat de stad Gouda overging naar de zijde van prins Willem van Oranje. Deze overgang en de breuk met het Spaanse verleden onder koning Philips II kwamen tamelijk onverwacht. De stad stond juist bekend als koningsgetrouw en stevig rooms-katholiek. Waarom nam het stadsbestuur dan toch die stap? Paul Abels, een van de schrijvers van de nieuwe Geschiedenis van Gouda, gaat nader in op de motieven van deze gewaagde keuze voor de Opstand.

Het centrale thema in het verhaal van Abels is de zoektocht naar ruimte. Gouda zocht letterlijk en figuurlijk meer ruimte binnen haar stadsmuren. Natuurlijk ging het daarbij om ruimte om afwijkende opvattingen te hebben op politiek en religieus gebied. Maar het ging ook om economische ruimte, om handel te drijven en de stedelijke economie te versterken. En om woon- en werkruimte binnen de steeds verder verdichtende oude stad. Helemaal zonder slag of stoot ging de ovegang niet. Een groot deel van de Goudse bevolking en ook het stadsbestuur had aarzelingen en stond wantrouwig tegenover de nieuwe machthebbers. Na 1572 volgden tien roerige jaren, waarin het aangezicht van de stad, de religieuze kleur en de politieke opstelling van het stadsbestuur ingrijpend wijzigden. Abels zal in zijn verhaal enkele toonaangevende personen uitlichten, die dit proces mede vormgaven. Uiteraard ontbreken de vrijdenker Dirck Volckertsz Coornhert, de Goudse reformator Herman Herbers en prior Wouter Jacobsz niet in dit verhaal, maar dit keer zal in het bijzonder aandacht worden besteed aan Francois Vranck. Deze Goudse stadspensionaris drukte een belangrijk stempel op de ontwikkelingen, door een juridisch fundament te leggen voor de onafhankelijkheid van de Republiek der Verenigde Nederlanden en ook voor een verregaande autonomie (zelfbeschikkingsrecht) van zijn werkgever, de stad Gouda.

Paul H.A.M. Abels (*1956) is gepromoveerd kerkhistoricus, doent Goudologie en winnaaar van de Walvisprijs. Sinds hij in 1984 in Gouda kwam wonen, doet hij als lid van Die Goude onderzoek naar het verleden van de stad. De nadruk daarbij ligt op de kerkelijke en politiek ontwikkelingen in de 16e en 17e eeuw, op de boekdrukkers en op Coornhert, maar als binnenstadsbewoner bemoeit hij zich ook graag met de actuele ontwikkelingen, zeker als het om erfgoed gaat. Talloos zijn zijn bijdragen aan tijdschriften en boeken over Gouda.