Vanwege zijn bouwvallige staat: krimpstad Gouda rond 1800
Op maandag 22 januari 2024 geeft Minke Walda in sociëteit Concordia, Westhaven 27, een lezing over de bouwpraktijk van afbraak, verkleining en vergroening in Gouda rond 1800. De lezing wordt georganiseerd door de historische vereniging Die Goude en begint om 20.00 u. De lezing is vrij toegankelijk.
We weten relatief weinig over het stadsbeeld van Gouda rond 1800. Kaartmateriaal en stadsgezichten uit de lange 18e eeuw zijn schaars, waardoor de ruimtelijke ontwikkeling van de stad in deze periode grotendeels buiten beeld is gebleven. Reisverslagen en stadsbeschrijvingen geven vooral een sombere indruk. Het instorten van de pijpennijverheid na 1750 leidde tot een hoge werkloosheid en snelle bevolkingsdaling. Reizigers beschrijven de diepe armoede in de stad. Maar ook ruimtelijk moeten de gevolgen duidelijk zichtbaar zijn geweest. Door de afname van de vraag naar woningen daalden de huizenprijzen en nam de leegstand toe. De verkoop van panden voor afbraak werd daarmee een aantrekkelijk alternatief. In 1776 kwam het Goudse stadsbestuur met een keur om de toenemende afbraakpraktijk te reguleren, maar zonder veel succes. De Goudse regentenzoon Huibert Griffioen van Waarder schreef in 1821 hoe zelfs de voornaamste grachten werden ontsierd door de afbraak van huizen, waarbij de lege erven door muren werden afgesloten en in een aantal gevallen tot tuin waren omgevormd. Gouda was hierin geen uitzondering. Het merendeel van de steden in Holland kreeg na een bloeiperiode in de 17e eeuw te maken met economische achteruitgang en bevolkingskrimp, met ingrijpende gevolgen voor de gebouwde omgeving. Het zwaartepunt in de particuliere bouwpraktijk verschoof geleidelijk van verdichting en nieuwbouw naar renovatie, hergebruik en afbraak. Ook in steden als Haarlem, Leiden en Enkhuizen waren de uitgebroken huizen, de lege erven en vergrote tuinen duidelijk zichtbaar in het straatbeeld.
In haar lezing zal Minke Walda een aantal voorbeelden uit de particuliere bouwpraktijk in Gouda rond 1800 uitlichten en plaatsen binnen de ruimtelijke transformatie van andere krimpsteden in Holland. Archiefmateriaal over de stedelijke regulering van de verbouw- en afbraakpraktijk geeft een beeld van de motieven van particulieren voor afbraak, de ruimtelijke ingrepen en de zorg die de overheden besteedden aan het overeind houden van de steden. Duidelijk is dat de economische en demografische krimp niet leidde tot stilstand, maar een eigen ruimtelijke dynamiek kende, waarin partijen niet alleen nadelen ervoeren, maar ook mogelijkheden zagen om hun leefomgeving te vergroten en te vergroenen.
Minke Walda is cultuurhistoricus en woont sinds een aantal jaren in Gouda. Zij werkt aan de Vrije Universiteit in Amsterdam aan de afronding van een promotieonderzoek naar de ruimtelijke transformatie van een zevental krimpsteden in Holland in de lange 18e eeuw. Gouda is een van de casestudiesteden. Minke is daarnaast docent architectuurgeschiedenis aan de Universiteit Utrecht en lid van adviescommissies over cultuurhistorie en ruimtelijke kwaliteit in Leiden en de provincie Noord-Holland.
